Onafhankelijke consultancy sinds 1992

                       Galerij 3, 1411 LH  Naarden

                         tel.: 035 6943060 / fax: 035 6951632

diensten

Drs Ruud H. Veenstra RA

publicaties

actualiteiten

archief

disclaimer

Chief Financial Officer, mei/juni 2003

"CFO-analyse: Sprookjes, toezicht, controle en advies", door Ruud Veenstra

'Toezicht is verward met toezien'

"Een eerste stap in het herstel van vertrouwen in de accountantscontrole is ondenkbaar zonder ontvlechting van controle en advies bij de ‘Rest Four’ – Deloitte & Touche, Ernst & Young, KPMG en PricewaterhouseCoopers. Alleen is de accountantscontrole van grote en beursgenoteerde ondernemingen nagenoeg geheel in handen van deze kantoren, en fundamentele hervormingen op eigen initiatief zijn van hen niet te verwachten. En het instellen van toezicht dan? Zal dat leiden tot herstel van vertrouwen? Helaas...

Naar algemeen inzicht is de desastreuze uitholling van de accountantscontrole in het laatste decennium van de twintigste eeuw vooral ontstaan door cross-selling van advies en controle. Ook de neerwaartse prijs/kwaliteitsspiraal van controle heeft een belangrijke rol gespeeld. Ontvlechting van advies en controle zou een einde moeten maken aan deze ontwikkeling, waarbij het maatschappelijk verkeer als primaire opdrachtgever van de openbare accountant geheel uit beeld is geraakt.  

De publieke opinie denkt dat het de ‘Rest Four’ serieus is met de ontvlechting van controle en advies. Het is echter de vraag of de door publieke opinie en de Amerikaanse wetgeving (!) geëiste ontvlechting wel voldoende is doorgevoerd en ook naar de geest werkelijk wordt nagestreefd. Blijkens berichten in de pers lijkt het erop dat de vier ook nu nog gewoon actief blijven op allerlei gebieden buiten de accountantscontrole. Er lijkt sprake van verslaving: ‘De kwaliteit van de accountantscontrole zou eronder lijden als geen consultancydiensten meer worden verleend!’ Het kwaad lijkt dus wel erg ver voortgewoekerd te zijn.  

Maar zelfs los van twijfel of de grote kantoren voldoende doortastend te werk gaan, is ontvlechting van accountantscontrole en advies ook niet voldoende om de gevolgen te herstellen van de uitholling van de accountantscontrole. De zittende ‘audit partners’ van de megakantoren en een hele aankomende generatie accountants alsmede de bestuurders en commissarissen van de door hen gecontroleerde grote en beursgenoteerde ondernemingen zijn aan de nu ongewenste situatie en de daarbij behorende cultuur gewoon geraakt, met alle gevolgen van dien.

Toezicht

In Nederland wordt als panacee tegen de uitholling de roep gehoord om toezicht op accountants in te stellen. Ook NIVRA (Nederlands Instituut van Registeraccountants) en NOVAA (Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten) hebben zich daarvoor uitgesproken. Daarbij wordt echter niet uitgelegd hoe de ‘turn around’ moet gaan plaatsvinden van de huidige ongewenste situatie, waarin het vertrouwen in het beroep is geschaad, naar waarlijk herstel van de maatschappelijke betekenis van de accountantscontrole en de goedkeurende accountantsverklaring. Merkwaardigerwijze wordt wel graag verwezen naar Amerika, terwijl het daar nu juist duidelijk fout is gegaan.

Juist uit het feitelijke bankroet van het sedert de (vorige) crisis van 1929 sterk ontwikkelde en alom geprezen systeem van toezicht in de VS door de SEC (toezicht op de beurs en jaarverslaggeving) en Public Oversight Board (toezicht op accountants) moet de conclusie worden getrokken dat eenmaal ingesteld toezicht geen waarborg biedt voor een hoog niveau van accountantscontrole – althans niet als daarvoor de fundamentele voorwaarden in politiek en samenleving ontbreken. Het alom geprezen toezicht heeft het afglijden naar een vertrouwenscrisis immers niet kunnen voorkomen.

Dat ook in Nederland niet te veel mag worden verwacht van ‘Toezicht’, blijkt wel uit de gang van zaken op de financiële markten. De toezichthouders op banken, vermogensmarkt, aandelenemissies en beurshandel komen nu het te laat is met oplossingen voor de voorbije situatie (zoals financiële bijsluiter, beleggerprofielen, scherper toezicht op aandelenlease, aanscherping eisen prospectus, aanscherping eisen corporate governance, enz.). Met betrekking tot de grootschalige Nederlandse pensioenproblematiek moet nog blijken of het toezicht van de PVK op de handhaving van de kapitaaldekking opgewassen is tegen de maatschappelijke en politieke krachten. Er zijn belangrijke krachten werkzaam die gemakshalve de gevolgen van het door de pensioenfondsen gevoerde speculatieve beleggingsbeleid, gecombineerd met het uitkeren van de daarmee kortstondig behaalde beleggingswinsten op aandelen aan de gelieerde ondernemingen en aan de centrale overheid (ABP), willen afwentelen op de toekomst.

Al met al vindt de roep om het instellen van toezicht op de accountantscontrole in Nederland dus geen steun in de Amerikaanse en Nederlandse ‘toezicht’-praktijk van de laatste jaren. ‘Toezicht’ is verward met ‘toezien’ in de betekenis van ‘toekijken’. Toekijkers zijn er al meer dan genoeg. Als het nieuw in te stellen toezichtorgaan voor accountants wordt gerekruteerd uit de bestaande toezichthouders (en de ‘Rest Four’) en als de toezichthouders dan óók nog worden betaald door de ‘onder toezicht’-gestelden, dan staat het uitblijven van het beoogde resultaat eigenlijk al vast.     

De conclusie kan geen andere zijn dan dat ontvlechting van controle en advies en het instellen van toezicht op de accountantscontrole onvoldoende zijn om het vertrouwen in de accountantscontrole te herstellen. Deze maatregelen doen te veel denken aan het bekende sprookje van de Baron van Münchhausen, die zich uit het moeras redt door zichzelf aan zijn haardos uit het moeras omhoog te trekken en zich vervolgens op stevige grond in veiligheid brengt. Voor het oplossen van maatschappelijke problemen is het beter om zich niet op dit soort sprookjes te baseren."

Drs Ruud H. Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancy-consultant (vanaf 1992) en publiceert daarnaast regelmatig over vakonderwerpen. www.veenstraaccountancy.nl