column cfo juli-augustus 2006

"De voortdenderende technologische vooruitgang heeft sterk bijgedragen aan de komst van gesloten clusters van professionals. Dit geldt ook voor de accountancy, een beroepsgroep die zich kenmerkt door het ontwijken van verantwoordelijkheden, indekken met bevestigingsbrieven, onleesbare jaarverslagen en geïnstitutionaliseerd wantrouwen. Hoe het tij te keren?

De ontwikkelingen op het terrein van automatisering, ICT en het wereldwijde electronische web hebben een waar eilandenrijk van kennisgebieden doen ontstaan van ieder voor zich gesloten clusters van professionals, zoals accountants, juristen, informatici, strategen, ondernemingbestuurders, toezichthouders en overheden die binnen hun kennisdomein beslissingen nemen zonder de samenhang met andere kennisgebieden te overzien. De hieruit voortvloeiende schijncommunicatie en wrijvingsenergie komt tot uiting in dwangmatige regelgeving, kliklijnen, protocollen, richtlijnen, wetten, jurisprudentie, ongestructureerde bulkopslag van data en datamining. Kortom, de automaten hebben de macht overgenomen en zijn de baas geworden.

SIDELETTERS In het accountantsdomein heeft dit geleid tot ontwijken van verantwoordelijkheden, indekken met bevestigingsbrieven (“LOR”, side-letters), onleesbare jaarverslagen, geïnstitutionaliseerd wantrouwen door het axiomatisch veronderstellen van ‘fraude’, zonder dit begrip duidelijk in samenhang met andere kennisdomeinen te definiëren. Voor een gezond maatschappelijk verkeer en zinvolle accountantscontrole moeten alle ‘belevingswerkelijkheden’ dringend weer op één lijn worden gebracht op basis van algemeen aanvaarde objectieve normatieve modellen. De controlerend accountant kan dan als ‘rationalist van het maatschappelijk verkeer’ zinvol jaarrekeningen certificeren op basis van objectieve controlegrondslagen.

Essentieel is dus dat een algemeen aanvaard referentiekader totstandkomt waarin samenhang het uitgangspunt is voor alle relevante kennisgebieden en het maatschappelijk verkeer. Om automatisering dienstbaar te maken aan de samenleving moet de modellering van bedrijfsprocessen volledig en consistent op bedoeld referentiekader aansluiten. Dit geldt voor ICT in ruime zin, waaronder verschijnselen als business process management, outsourcing van ICT-diensten, webservices, architectuur van informatiesystemen, software en IT-audit. Door dit eenduidige referentiekader worden deze activiteiten en functies vatbaar voor objectieve accountantscontrole. Over het gehele samenstel kan vervolgens objectief en zinvol worden gecommuniceerd met alle betrokkenen, waaronder vermogensverschaffers en beleggers.

BEDRIJFSGRENZEN Een omvattend interdisciplinair referentiekader zoals bovenbedoeld ligt binnen bereik door de sinds 1962 door Petri ontwikkelde basistechniek (C. A. Petri Kommunikation mit Automaten, Uni Bonn, 1962). Petri gaat uit van dienstbaarheid van automaten aan de mens. Philip Elsas heeft in 1996 aangetoond dat de door Veenstra (1972, 1994) voorgestane objectieve accountantscontrole op basis van de volledige bedrijfseconomische verbanden met behulp van ‘Petri-netten’ objectief, consistent en verifieerbaar kan worden ingericht (Computational Auditing, VU Amsterdam, 1996). Manu de Backer en Monique Snoeck (K.U. Leuven) beschrijven in 2006 hoe deze door Petri ontwikkelde modelleringstechniek effectief gebruikt kan worden voor ‘toolonafhankelijke’ overdraagbaarheid van procesmodellen over de bedrijfsgrenzen heen (‘Bedrijfsprocessen en webservices’, Informatie januari/februari 2006). Het wordt de hoogste tijd om Petri aan de vergetelheid te onttrekken en definitief een eind te maken aan de macht van ‘automaten’."

[i] ~~[i]~~ Drs Ruud H. Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancy-consultant (vanaf 1992) en publiceert daarnaast regelmatig over vakonderwerpen. www.veenstraaccountancy.nl