column cfo, maart-april 2005

"Er moet wezenlijk iets veranderen om het vertrouwen in de accountantscontrole te herstellen. De gangbare ‘oplossingen’ - nog gedétailleerdere verslaggevingregels (IFRS), een nog uitgebreider risicomodel en meer toezichthouders - leiden tot verstarring. ‘Strenger optreden’ op grond van verstarde regels is de beste manier om vooral ieder opbloeiend initiatief tot vernieuwing in de kiem te smoren. Een nieuwe audit-aanpak binnen de (door Limperg ontwikkelde) leer van het gewekte vertrouwen is daarom even onvermijdelijk als voor de hand liggend.

Of de jaarrekening een getrouwe, en voor derden toereikende(!), afspiegeling is van ‘de onderneming’, kan alleen worden vastgesteld door met voldoende kennis van zaken de economische werkelijkheid in volle omvang waar te nemen. Accountantscontrole kan dus pas effectief zijn als de aandacht is gericht op de volledige onderneming in zijn volledige context. Dit kan door aan te sluiten bij het centrale SBI-proces van de onderneming (SBI wil zeggen strategic business intelligence): ‘Het informatie- en communicatieproces waardoor de leiding permanent wordt gevoed door informatie waarbij relevante gegevens over de omgeving waarin wordt geopereerd ook systematisch worden gerelateerd aan de financiële randvoorwaarden van de onderneming.’ [1] Hierdoor krijgt de accountant een omvattend en up-to-date, door de leiding van de onderneming gedragen zicht op de activiteiten, de financiële gevolgen daarvan en de veranderingen in de markten en overige omgevingsfactoren als basis voor zijn controleactiviteiten.

Uitsluitend vanuit die omvattende focus kan de eenheid worden hersteld tussen de dynamische economische werkelijkheid, de financiële verslaggeving en de accountantscontrole. Tevens wordt daarmee een toereikende basis gelegd voor de beoordeling van de effectiviteit van het risicobeheersingsysteem en kan de accountant waarde toevoegen aan de door Tabaksblat voorgeschreven verklaring van bestuurders dat het risicobeheersingsysteem adequaat en effectief is. Verouderde en inadequate risicoanalyse vanuit een vernauwde accountantsoptiek maakt dan plaats voor een vernieuwde én vernieuwende aan de huidige tijd aangepaste en omvattende ‘audit intelligence’.

EIGENTIJDS Belangrijke, nog niet algemeen aangehangen, maar wel (ook) in de vakliteratuur verdedigde, eigentijdse op de bedrijfseconomische verbanden gebaseerde controleconcepten, moeten daarin naast SBI een plaats krijgen, zoals de “high quality audit” en de “Bayesiaanse steekproefcontrole op ernstige fouten”. Door de Bayesiaanse steekproefbenadering kan de gegevensgerichte steekproefcontrole de uit andere informatiebronnen afkomstige audit-informatie verantwoord gebruiken en op efficiënte wijze tot betrouwbare controle-uitkomsten leiden.

Voor gebruikers van jaarrekeningen is het essentieel dat in het nieuwe audit intelligence-concept het begrip ‘materialiteit’ in voor gebruikers begrijpelijke termen wordt uitgedrukt en uitsluitsel geeft over de toereikendheid van de jaarrekeninginformatie. ‘Materialiteit’ is in wezen de (mate van) toereikendheid van de in de jaarrekening opgenomen informatie voor het doel waarvoor gebruíkers de jaarrekening gebruiken, namelijk een verantwoord inzicht in vermogen en resultaat. De sinds jaar en dag gebruikelijke audit-praktijk, waarin ‘materialiteit’ is gereduceerd tot een betekenisloze rekengrootheid in het risicomodel van de accountant, moet worden beëindigd.

[1] Robert G. Ogilvie e.a., Strategische beleidsinformatie, Strategic business intelligence, Pearson Education Uitgeverij (Financial Times/Prentice Hall) 2001, pagina 31 e.v.

Drs Ruud H. Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancy-consultant (vanaf 1992) en publiceert daarnaast regelmatig over vakonderwerpen. www.veenstraaccountancy.nl